Toen Eliud Kipchoge de mythische barrière van twee uur op de marathon doorbrak, kwamen er heel wat commentaren, in eerste instantie over de optimale omstandigheden met voortdurende wisselende hazen, maar vooral ook over het materiaal. Triatleet en doctoraatsonderzoeker aan de KU Leuven – met een passie voor loop-biomechanica – Wannes Swinnen krijgt ook regelmatig vragen over de Nike Vaporfly en geeft zijn visie aan onze collega’s van 3athlon.be weer. ,,Is het mechanische doping? De Vaporfly is toch net iets anders: ook al verbetert deze de loopprestatie, de looptechniek wordt maar amper beïnvloed.”

Wereldrecord met Adidas Boost

,,De marathon wordt vaak gezien als de meest mythische discipline in atletiek”, vertelt Wannes. ,,Mythisch wil ook zeggen prestige, en dat prestige is niet enkel te vinden bij de atleet maar ook bij het sportmerk erachter. In 2014 liep Dennis Kimetto – in Adidas Boost loopschoenen – 2:02:57 op de marathon in Berlijn, een nieuw wereldrecord. Ook de vorige recordhouder, Wilson Kipsang, was een Adidas gesponsorde atleet. Bijgevolg werd de Adidas boost loopschoen gezien als de beste marathon schoen. Sportgigant Nike keek met lede ogen toe.”

Goud, zilver en brons met Nike

,,Twee jaar later, op de Olympische marathon van Rio, staan 4 Nike gesponsorde atleten aan de start met mysterieuze prototype schoenen. Een dikke 2 uur later blijken deze atleten zowel olympisch goud, zilver als brons te winnen. De vierde atleet gaf op tijdens de wedstrijd.”

,,Ondertussen zijn we weer drie jaar verder en liepen er al vier atleten sneller dan Kimetto’s marathon tijd, is de eerste marathon onder de twee uur gelopen en werd het 16-jaar oude wereldrecord bij de vrouwen verpulverd… Allemaal hadden ze één ding gemeen…al deze atleten liepen op de mysterieuze Nike schoen, ondertussen omgedoopt tot Nike Vaporfly.”

Niet alleen de carbon plaat

,,De Vaporfly is ondertussen ook al verder geëvolueerd”, gaat Wannes verder. ,,De eerste versie, Vaporfly 4%, is ondertussen al vervangen door de Vaporfly Next% en de schoen waarin Eliud Kipchoge in Wenen 1:59:40 liep, lijkt een nog nieuwere versie. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat je met de Vaporfly 4% – je zou het niet raden – 4% efficiënter zou lopen. Dit wil zeggen dat je gemiddeld gezien 4% minder energie verbruikt om aan eenzelfde snelheid te komen. 4% is een gemiddelde waarde; sommigen verbruiken 6% minder energie in de schoenen, anderen zijn “slechts” 2% efficiënter.”

,,Nog een nuance, de 4% is gebaseerd op een vergelijking met de Adidas boost en de Nike Streak, in 2016 de twee meest voorkomende marathon loopschoenen bij de toplopers. Het kan dus zijn dat er andere loopschoenen zijn waarbij het verschil kleiner is, of juist groter. De ondertussen gelanceerde Vaporfly Next% zou nog iets efficiënter zijn en richting 5% gaan.”

Lichter en veerkrachtiger foam

Wat maakt de schoen dan zoveel beter dan andere schoenen? ,,Nike introduceerde twee vernieuwingen in de schoen”, legt Wannes uit. ,,Ze maken gebruik van ander middenzool materiaal, PEBA (Polyamide Block Elastomeer). Dit foam – door Nike Zoom X genoemd – is zowel lichter als veerkrachtiger dan de traditioneel gebruikte tussenzool materialen (EVA en TPU). Bij compressie van de schoen geeft de Vaporfly 87% van de energie terug, daar waar de Adidas boost (TPU foam) 76% van de energie teruggeeft en de Nike Streak (het vorige marathon model van Nike met EVA foam) slechts 66%.”

Dikkere tussenzool

,,Bovendien is de tussenzool in de Vaporfly een heel stuk dikker dan traditionele “racing flats”. En doordat het nieuwe foam lichter is, gaat de extra dikke tussenzool niet gepaard met extra gewicht. Daarnaast is in deze tussenzool een gebogen carbon plaat verwerkt. Deze carbon plaat zorgt voor extra longitudinale stijfheid, werkt als een soort van hefboom en eerder werd al aangetoond dat een rechte carbon plaat de loper 1% efficiënter maakt. Het is dus zeker niet alleen de carbon plaat die het verschil maakt, maar vermoedelijk de combinatie van de carbon plaat en de tussenzool.”

4% efficiënter is niet 4% sneller lopen

Zal 4% betere loopefficiëntie dan ook resulteren in 4% sneller lopen? Daar is Wannes niet van overtuigd. ,,De prestatieverbetering zal afhangen van je snelheid, grotendeels omwille van de luchtweerstand die exponentieel toeneemt met de loopsnelheid. Bij lopen aan ongeveer 11 km/h zal 4% betere loopefficiëntie op papier ook leiden tot 4% sneller lopen. Indien je trager loopt zal de werkelijke winst hoger liggen, wanneer je sneller loopt zal de winst lager liggen. Ter vergelijking: aan 15 km/h boek je nog 3,2% winst, aan 20 km/h is dat nog ongeveer 2,7%.  Op 10 km is dat respectievelijk 1’17 en 49” sneller.”

,,Maar ook hier moet nog een kanttekening geplaatst worden. Dit zijn theoretische berekeningen gebaseerd op labo onderzoeken, maar niet gevalideerd tijdens langdurig lopen buiten met de verschillende externe factoren die ermee gepaard gaan zoals wind, bochten, ondergrond etc. Analyses van de marathontijden wijzen uit dat de werkelijke prestatieverbeteringen nog iets lager zijn dan theoretisch voorspeld.”

Mechanische doping?

,,Hoe dan ook, de prestatieverbeteringen in de marathon zijn erg opmerkelijk en de rol van de Vaporfly is amper nog te ontkennen”, vindt Wannes. ,,Hierdoor beginnen steeds meer mensen te spreken over mechanische doping en gaan er bijgevolg steeds meer stemmen op om deze schoenen dan ook te verbieden. Technologische vooruitgang en mechanische doping is een moeilijke discussie.”

,,In het wielrennen zijn vooruitgangen de laatste decennia een stuk groter dan in het lopen, denk aan carbon wielen, geïntegreerde sturen, powermeters, of aerobars in triathlon/tijdritten. In de atletiekwereld wordt vaak de vergelijking gemaakt met de zwempakken die ervoor zorgden dat zowat alle wereldrecords in het zwemmen sneuvelden. De zwempakken zorgden voor een veel groter drijfvermogen waardoor het zwemmen, een sport waarin de combinatie van kracht, techniek en souplesse belangrijk was, werd gereduceerd naar voornamelijk een krachtsport.”

Looptechniek amper beïnvloed

,,De Vaporfly is hier toch net iets anders. Ook al verbetert deze de loopprestatie: de looptechniek wordt maar amper beïnvloed. Daarnaast had je in 2014 de Adidas boost: deze bleek 1% efficiënter te zijn dan andere loopschoenen, maar over die 1% viel niemand. Nu is er een verschil van 4% (of eventueel 5% met de Next%) en dat is dan plots te veel? Waar ligt dan de grens en hoe ga je deze definiëren? Daarnaast heeft Nike de ogen van andere merken geopend en aangetoond dat er wel degelijk verbeteringen mogelijk zijn. Het lijkt mij een kwestie van tijd alvorens andere merken met een gelijkwaardige vooruitgang zullen komen en de verschillen kleiner zullen worden.”

Snel, duur maar niet duurzaam

De Nike Vaporfly is dus duidelijk een snelle schoen, maar Wannes stelt zich er vragen bij of hij voor iedereen is. ,,Tot slot, aan deze schoen hangt wel een stevig prijskaartje. Vaporfly Next% kost 275 euro en daar waar de middenzool goed scoort voor gewicht en veerkracht, scoort hij veel minder goed voor duurzaamheid. Afhankelijk van de ondergrond waarop je loopt zullen de schoenen na enkele honderd kilometers het beste gehad hebben”, aldus Wannes.